ARDAHAN’IN BALLI BİTKİLERİ
Ülkemiz bitki varlığı bakımından dünyanın sayılı ülkeleri arasındadır.Tüm Avrupa kıtasında 12.000 dolayında bitki türü varken sadece ülkemizde 10.000 dolayında bitki türü bulunur.Bunların içinde arıcılık için önemli olan pek çok tür doğal olarak yetişmektedir.Başarılı bir arıcılık yapabilmek için arıcılık yapılan bölgelerde nektar ve polen verimi bol olan bitkilere ihtiyaç duyulmaktadır.
Her bölgenin hatta her memleketin kendine has bazı doğal ballı bitkileri vardır.Bunun yanı sıra, ekim ve dikim yoluyla da arılar için mera ve nektar kaynakları oluşturulabilir.
Ardahan ili farklı yükseklikteki alanların bulunuşu,yani plato ve yüksek dağların varlığı sebebiyle dünyada eşi olmayan ormanlar, alpin ve supalpin çayırlar, taşlık açık alanlar, turbalıklar ve sulak alanlar ile çok farklı özellikte ve olağanüstü zenginlikte yabani bitki çeşitliliğine sahiptir.Alçak kesimlerden yüksek kesimlere doğru birbirinden farklı özellikte bitki kuşakları oluşmuştur.
İlin florasının bir diğer önemi ise ülkemizde Kafkas bitkilerinin yetiştiği bölge olmasıdır.Havza zengin florasını oluşturan 2000 tür, 300 civarındaki ballı bitki,25 kadar endemik türü ve dünyada yetiştirilmekte olan dört önemli arı ırkından biri olan (bal arısı ırkları içerisinde gerek performans ve gerekse morfolojik özellikleri bakımından çok üstün vasıfları taşıyan ) Kafkas Arı Irkının gen merkezi olmasıyla,Türkiye’de arıcılığa uygunluk bakımından oldukça önemli bir avantajıda beraberinde getirmektedir.
KIRMIZI ÜÇGÜL (Trifolium pratense )Bu familyaya ait ballı bitkilerin sayısı diğer familyalara göre fazladır. Çiçek rengi pembeden-mor rengekadar değişebilir.Kırmızı üçgülün çiçeklenme dönemi yetiştiği bölgenin iklim koşullarına göre farklılık göstermekle birlikte Nisan-Eylül ayları arasındadır.Kırmızı üçgül balının çok güzel bir tadı ve kokusu olup,bal rengi çok açık sarıdır.1 dönüm kırmızı üçgül ekili alandan 10 kg bal alınabilir.Balı çabuk kristalize olur.
BEYAZ ÜÇGÜL (Trifolium arvense ) Ülkemizde hayvan yemi olarak geniş alanlarda ekimi yapılan beyaz üçgül,aynı zamanda arılar için önemli bir nektar kaynağıdır.Mart ayı başından Eylül ayına kadar çiçekli kalabilen beyaz üçgülün balı,kovandan yeni alındığı zaman renksiz ve çok açık sarı renklidir.Kovandan alındıktan kısa bir süre sonra kristalleşir.Beyaz üçgül balının güzel bir tadı ve aroması vardır.
YONCA (Medicago ssp. ) Yonca çok yıllık bir bitkidir.Menekşe moru renkte çiçekleri vardır.Çiçeklenme dönemi Mayıs’ta başlayıp Eylül’e kadar devam eder. Yonca balı yeni hasat edildiğinde açık sarı renktedir ve çabucak kristalize olur.kristalleşen yonca balı katı ve krem rengi bir görünüm kazanır.Balının çok güzel bir aroması ve kendine özgü bir tadı vardır.1 hektar yoncadan 400 kg’dan fazla bal alınabilir.Nektarın bol olması ve kaliteli bal vermesi nedeni ile yonca önemli ballı bitkiler arasında yer alır.
TAŞ YONCASI (Melilotus officinalis ) Çiçekleri sarı renkte olup ,çiçeklenme dönemi Haziran-Ekim ayları arasındadır.Sarıtaş yoncasının balı,açık sarı renkte olup çok güzel bir tada ve kokuya sahiptir.Halk arasında tarçın kokulu bal olarakta bilinir.Taş yoncası balı bir süre sonra kristalleşir.Bir hektar taş yoncası alanından 300 kg bal elde edilebilir.
KORUNGA (Onobrychis viciafolia ) Dik olarak 70-100 cm arasında boylanabilir.Yazın aşağıdan yukarıya pembe açar ve arılar bütün gün boyunca çiçekleri dolaşırlar.Korunga çok verimli bir ballı bitkidir.Korunga ekiminin ikinci senesi çiçek açar.Mayıs sonu Haziran başında çiçek açan korunga bu dönemde arılara bol miktarda balözü sağlar.Balı berrak ve lezzetlidir.1 dekar korunga 9-40 kg’a kadar bal verebilir.
PEYGAMBER ÇİÇEĞİ (Centaurea sp.) Bu bitkinin değişik türleri ülkemizde doğal olarak yetişmektedir.Peygamber çiçeği çok yıllık bir bitkidir.Çiçekleri mor renklidir ve çok güzeldir.Peygamber çiçeği Türkiye’de çok yaygındır. Çiçeklenme dönemi Mayıs’ta başlayıp Ağustos sonuna kadar sürer.Balı açık sarı-yeşil renktedir.Tadı kendine özgü olup hafif acıdır.Kristalleşmesi geç olmaktadır.Bir dekar ekili alandan 5-10 kg arasında bal alınabilir.
BALLIBABA (Lamium purpureum) Ballıbabagiller familyasindan mor çiçekli,pembe,krem veya beyaz renkli bitki türlerine verilen genel addır.Çoğu türleri, Batı ve Güney Anadolu’da yaygındır.Çiçeklenme dönemi Mayıs-Eylül ayları arasındadır.Çiçeklenme döneminin uzun olması bu bitkinin önemini daha da artırmaktadır.1 dönüm ballıbabadan 2-3 kg arasında nektar alınabilir.Balı açık sarı renkte olup ve oldukça berraktır.Kendine özgü çok güzel bir kokusu vardır.Kristalleşmesi çok çabuktur.
BEYAZ BALLIBABA (Lamium album ) Beyaz ballıbaba da ballı bitkiler içerisinde yer alır.Bu bitki güzel kokulu beyaz çiçeklere sahiptir.Beyaz ballıbabadan arılar sadece polen toplarlar.Bitkinin çiçeklenme süresi Mayıs başından Ağustos sonuna kadar devam eder.
DEVE DİKENİ (Cirsium vulgare ) Saka dikeni veya kengel olarak da bilinmektedir.Ülkemiz bu cinse bağlı yaygın olarak yetişen 80 kadar tür bulunmaktadır.Çiçeklenme dönemi Temmuz ve Ağustos aylarıdır.Yayla ve kayalık alanlarda otlak kenarlarında yetişir.Balı çok kıymetlidir.Açık sarı renkteki balın güzel bir tadı ve aromasuı vardır.Bir dönüm 3 kg bal alınabilir.
KARAHİNDİBA (Taraxacum officinale ) Karahindiba, papatyagiller familyasından yaygın bir bitki türüdür.Anadolu’da acıgıcı,acıgünek ve aslandişi olarak da bilinmektedir.Nektarın ve polenin fazla olmadığı ilkbahar döneminde,taraxacum’ların çiçek açması bitkiyi arıcılıkta önemli kılar.Arı bu bitkiden hem nektar hem de polen toplar.Taraxacum balı koyu renkte olup çok kıvamlıdır.Bal kovandan alındıktan sonra kristalleşir.Sert bir kokusu ve keskin bir tadı vardır.Bir hektar ekili alandan 51-100 kg arasında bal alınabilir.
SIĞIR DİLİ (Anchusa officinalis ) Bir çok Avrupa ülkesinde bu familyanın bir çok türü süs bitkisi olarak kültüre alınmıştır.Sığır dili çok yıllık bir bitki olup,boyu 25-150 cm arasında değişmektedir.Çiçekleri koyu mavi renktedir.Çiçeklenme dönemi Nisan ayından Ağustos ayına kadar sürmektedir.Tarla ve bozkırlarda bu bitkiye sıkça rastlanır.Sığır dili balı,açık sarı renkte olup kristalleşmesi yavaş,hoş kokulu ve lezzetlidir.
ARI OTU (Fazelya) Yem bitkisi olarak da kullanılan arı otu tek yıllık bir bitkidir.Dünyada 13 türü bulunmaktadır.Bunlardan yalnızca 4 türü bal arıları için önemlidir.Bitki 60-110 cm kadar boylanabilmektedir.Çiçeklenme süresi bir bitki için 1 ay, bir tarla için 1,5-2 aydır.Bu derece geniş bir çiçeklenme seyri, hemen hemen çoğu tarla bitkisinde görülmemektedir.Çiçekleri mor renkli,bazen sarı-beyaz renklidir.Arı otu bal arılarının nektar ve polen kaynağı olarak dünyanın en üstün 20 bitkisi arasında yer almaktadır. Dekara nektar verimi 8-14 kg arasında değişmektedir.
KEKİK (Thymus ) Ülkemizde yaygın olarak yetişen bir bitkidir.Bu bitkinin beş farklı türü ballı bitki olarak bilinir.Hoş kokulu ve çok yıllıktır.Çiçeklenme süresi Mayıs ayından Ağustos ayının sonuna kadar devam eder.Balı ise açık altın sarısı renkte olup balının tadı ve aroması güzeldir.
GEVEN ( Astragalus ) Türkiye’de çok sayıda geven türü doğal olarak yetişmektedir.Ancak bu bitkinin sadece birkaç türü ballı bitki olarak bilinmektedir.Nektarlı olan gevenlerin çiçekleri,nektarsız olanlara göre daha gösterişlidir.Çok yıllık bir bitki olup bu bitkinin bal kalitesi türüne göre farklılık göstermektedir.Geven balı su rengindedir.
ADAÇAYI ( Salvia spp. ) Ülkemizde birçok türü doğal olarak yetişen bu bitkinin yedi türü ballı bitki olarak bilinmektedir.Çok yıllık bir bitki olup 30-60 cm arasında boylanmaktadır.Çiçekleri açık sarı renktedir.Adaçayının çiçeklenme dönemi Temmuz ayı başından Ekim ayı sonuna kadar devam eder.Balının tadı ve kokusu çok güzeldir,kristalleşmesi yavaştır.Bir dönüm adaçayı ekili alandan 6,5 kg kadar bal elde edilebilir.
LÜFER OTU (Lotus corniculatus) Halk arasında gazal boynuzu olarak da bilinir. Çiçekleri altın sarısı renkte olup, çok yıllıktır. Çiçeklenme dönemi Haziran’da başlar ve Ağustos sonuna kadar devam eder. Dağ yamaçlarında ve çayırlık alanlarda bulunur.Balı açık sarı renkte olup orta kalitededir. Kristalleşmesi kısmen çabuktur. Bir hektar ekili alandan 26-200 kg arasında bal alınabilir.
ÇİĞDEM (SAFRAN)(Crocus sp.) Beyaz, sarı, mavi, pembe çiçekleri ile tanınır. İlkbaharda erken çiçeklenen bitkilerin başında gelir. Çiçek lale biçimindedir. Safran olarak da bilinen bu bitki, erken ilkbaharda arılar için iyi bir polen ve nektar kaynağıdır. Ülkemizde 95 türü doğal olarak yetişmektedir. Çiçeklerinin rengi ve kokusu arılara çok çekici gelmektedir.
AKASYA (Robinia pseudoaccacia) Değişik iklim koşullarına kolaylıkla uyum sağlayabilen akasya, ülkemizde yaygın olarak rastlanabilen bir ağaç türüdür. Akasya’nın arıcılık açısından oldukça önemli bir yeri vardır. Ağaçlandırma yapılacak bölgelere dikilecek her akasya ağacının üretici ve ülke ekonomisine katkısı büyük olacaktır. Bu nedenle akasya dikiminin hızlandırılmasına ülke çapında önem verilmelidir. Akasyanın çiçeklenme dönemi Nisan-Haziran ayları arasındadır.Akasya balının tadı ve kokusu çok güzel olup oldukça geç kristalleşir. Bir dönüm akasyadan 150 kg bal üretilir.
İĞDE (Eleagnus angustifolia) Bu familyanın iki türü Türkiye’de doğal olarak bulunur. İğde, bazı bölgelerde ağaçcık bazı bölgelerde ağaçtır. Çiçekleri açık sarı renktedir. Arılar sabahın erken saatlerinden günün geç saatlerine kadar iğde çiçeklerini ziyaret eder. Çiçeklenme zamanı ise ılıman iklimin hüküm sürdüğü alanlarda Nisan ayında, daha iç bölgelerde ise Mayıs ve Haziran aylarında çiçeklenme gözlenir.
SÖĞÜT (Salix alba L.) Arılar için özellikle erken ilkbaharda önemli bir nektar ve polen kaynağıdır. Ülkemizde sulak arazilerde doğal olarak yayılış gösterir. Bir dekar söğüt alanından 10-15 kg bal alınabilir. Balı geç kristalize olur.